Kaoru Ishikawa, profesor Uniwersytetu Tokijskiego, opublikował założenia swojego wykresu w 1962 roku. Celem tej metody jest rozpoznanie przyczyn poniesionych lub potencjalnych niepowodzeń przedsięwzięć. Z tego powodu nazywa się ją także wykresem przyczynowo-skutkowym, a ze względu na charakterystyczny wygląd – wykresem rybiej ości. Zakres stosowania tej metody początkowo był ograniczony jedynie do przemysłu, lecz w krótkim czasie okazała się ona przydatna w wielu innych dziedzinach.
Z powodzeniem można go używać w usługach, administracji, zarządzaniu projektami.

Sporządzanie wykresu musi być wysiłkiem wielu pracowników organizacji, ponieważ przyczyny niepowodzeń mają swoje źródła zwykle w różnych dziedzinach działania. Dlatego zespół powinien składać się z ludzi o dużej wiedzy specjalistycznej, którzy dodatkowo posiadają wolę ujawnienia przyczyn wadliwości, w tym także spowodowanych przez siebie. Bardzo przydatne jest stosowanie w trakcie budowy schematu metod heurystycznych.

Budowa diagramu Ishikawy

Wykres składa się ze strzałek wraz z opisami, łączących się w ten sposób, że główna strzałka wskazuje skutek, czyli opis niepowodzenia, które jest badane. Przedstawiono to na rys.1.

Rys.1. Zasada budowy wykresu Ishikawy

Rys.1. Zasada budowy wykresu Ishikawy

Pokazane na rysunku kategorie przyczyn zwykle wybierane są z zestawu 5M:

  • człowiek (Man),
  • maszyna (Machine),
  • materiał (Material),
  • stosowana metoda (Method),
  • kierownictwo (Management),

Spotyka się również inne zestawy, np. 5M+E gdzie do ww dochodzi jeszcze otoczenie (Environment) lub układ 6M gdzie do ww dochodzi pomiar (Mesurement).

Można także używać innych kategorii (np. procedury, wyposażenie, materiały, informacje, ludzie) zależnie od dziedziny, w jakiej wykres jest stosowany. Każda kategoria przyczyn jest rozbudowywana o kolejne przyczyny szczegółowe. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, dołącza się także podprzyczyny. Rozbudowa wykresu kończy się w momencie pełnego zidentyfikowania zjawiska.

Zastosowanie diagramu Ishikawy

E. Kindlarski zaproponował stosowanie układu przedmiotowego lub technologicznego przyczyn. W pierwszym kategorie stanowią podzespoły analizowanego obiektu, a przyczyny – elementy tych podzespołów. W drugim układzie wykorzystuje się odpowiednio procesy technologiczne i operacje w tych procesach. Przykłady takich zastosowań pokazują rys. 2 i 3.

Diagram rybiej ości

Rys.2. Układ przedmiotowy przyczyn (Źródło: E. Kindlarski 1995, s.5.)

 

Rys.3. Układ technologiczny przyczyn (Źródło: E. Kindlarski 1995, s.5).

Rys.3. Układ technologiczny przyczyn (Źródło: E. Kindlarski 1995, s.5).

W praktyce czyste układy występują rzadko, zwykle złożoność przyczyn wymaga zastosowania układu mieszanego.

Wykorzystanie diagramu Ishikawy

Prawidłowo sporządzony wykres Ishikawy może posłużyć do stworzenia liczbowego systemu klasyfikacji wad. Liczbę znaków kodu można określić w zależności od żądanego stopnia szczegółowości. Rozpatrując fragment wykresu z rys.2 można otrzymać zestaw kodów zaprezentowany na rys. 3. W tym przypadku kod ma trzy znaki:

  • pierwszy oznacza kategorię przyczyn,
  • drugi oznacza przyczynę,
  • trzeci oznacza podprzyczynę.
100
110
111
112
120
121
122
123
124
elementy elektroniczne
wady elektryczne
tolerancje
parametry
wady mechaniczne
oznakowanie
końcówki
gabaryty
średnice
200
210
211
212
220
221
222
230
231
232
233
234
240
241
242
243
244
płytki drukowane
nadruk przy zmianach
za dużo
brak
otwory
za duże
średnice
ścieżki
odklejone
pęknięte
niedotrawienie
przetrawienie
oznaczenia
nieczytelne
pomylone
brak
sitodruk

Rys.4 Przykład sporządzenia kodu

Jeżeli zespół sporządzający wykres posiada dane, które pozwolą na przedstawienie przyczyn w formie liczbowej, można wykorzystać zaproponowany przez Sankey’a zbilansowany wykresy rybich ości (rys.5).
Wykres zbilansowany Sankey'a

Rys.5 Wykres zbilansowany Sankey’a określający udziały procentowe przyczyn powstawania błędów (Źródło: E. Kindlarski 1995 s.9.)

Oryginalna wersja artykułu (http://mfiles.ae.krakow.pl/pl/index.php/Wykres_Ishikawy)

Copyright (c) 2007 Sławomir Wawak, Rafał Tochman. Udziela się zezwolenia do kopiowania rozpowszechniania lub modyfikację tego dokumentu zgodnie z zasadami Licencji GNU Wolnej Dokumentacji (http://mfiles.ae.krakow.pl/modules.php?name=Guiki&MODE=SHOW&PAGE=Licencja%20M-files%20Wiki) w wersji 1.1 lub dowolnej późniejszej opublikowanej przez Free Software Foundation. Zmienione w stosunku do oryginału: sekcja „Budowa diagramu Ishikawy”, tytuły poszczególnych sekcji.